วันที่ 9 กรกฎาคม 2568 กรมการข้าวนำทีมสื่อมวลชนสัญจร ลงพื้นที่ศึกษาดูงานการเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตข้าวของเกษตรกรผู้ประสบอุทกภัย ภายใต้โครงการเสริมสร้างศักยภาพการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวของศูนย์ข้าวชุมชน ณ ศูนย์ข้าวชุมชนตำบลตาลเนิ้ง อำเภอสว่างแดนดิน ศูนย์ข้าวชุมชนบ้านแร่ ตำบลแร่ อำเภอพังโคน จังหวัดสกลนคร และมอบปัจจัยการผลิตให้แก่ศูนย์เมล็ดพันธุ์ข้าวสกลนคร เพื่อ เผยแพร่ความก้าวหน้าและศักยภาพของศูนย์ข้าวชุมชนในพื้นที่ ที่มีการปรับตัว รับมือกับสภาพภูมิอากาศ และยกระดับการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวให้ได้มาตรฐาน พร้อมเป็นต้นแบบในการบริหารจัดการเกษตรกรรมชุมชนอย่างยั่งยืน
นายขันชัย โพธิพันธ์ ประธานศูนย์ข้าวชุมชนตำบลตาลเนิ้ง เผยว่า กลุ่มเกษตรกรในพื้นที่ได้รวมตัวกันผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวคุณภาพ เพื่อจำหน่ายให้กับศูนย์เมล็ดพันธุ์ข้าวและในชุมชน ตอบโจทย์ตลาดที่ต้องการเมล็ดพันธุ์คุณภาพ ตามแนวคิด “ตลาดนำ นวัตกรรมเสริม” ซึ่งจะผลิตตามออร์เดอร์ของลูกค้า หลังประสบภัยน้ำท่วม กลุ่มได้ปรับโซนนิ่งจากพื้นที่ลุ่มเป็นพื้นที่ดอน พร้อมแบ่งโซนปักดำอย่างเหมาะสม โดยช่วงแรกเริ่มจากแปลงใหญ่มาเป็นรายแปลง และมีระบบเกื้อกูลทั้งในเรื่องพื้นที่ เมล็ดพันธุ์ ได้แก่ เมล็ดพันธุ์หลัก เมล็ดพันธุ์ขยาย และเครื่องจักรกล เช่น รถไถ รถหยอด รวมทั้งโดรน ที่ให้บริการแก่สมาชิก (ชาวนาบอกว่ามีโดรนทำำให้สะดวกได้เยอะเหมือนมีเครื่องบินส่วนตัว-ตามคลิป)
ทางกลุ่มได้รับโควตาในการผลิตเมล็ดพันธุ์ให้กับกรมการข้าวปีละ 100–110 ตัน โดยในปีที่ผ่านมา สมาชิกผ่านการตรวจคุณภาพ 100% และจำหน่ายเป็นเมล็ดพันธุ์คุณภาพดีชั้นพันธุ์ขยาย ได้ราคาสูงถึงกิโลกรัมละ 19.70 บาท โดยผลผลิตต่อไร่อยู่ที่ 400–500 กิโลกรัมต่อไร่ ซึ่งสูงกว่ามาตรฐานที่กำหนดไว้ที่ 375 กิโลกรัมต่อไร่ เมล็ดพันธุ์ส่วนหนึ่งส่งให้ศูนย์ข้าวสกลนครตามโคตา ส่วนที่เหลือจะเก็บไว้บริโภคและจำหน่าย โดยได้รับการรับรองคุณภาพจากศูนย์เมล็ดพันธุ์ข้าวสกลนคร ทำให้สามารถบรรจุใส่ถุงพลาสติกจำหน่ายในนามกลุ่ม เพิ่มรายได้หมุนเวียนให้กับสมาชิก และสร้างแรงจูงใจให้เกษตรกรรุ่นใหม่สนใจเข้าร่วม
“จุดเด่น จุดแข็งของเราคือเรามีพื้นที่ และเราผลิตเมล็ดพันธุ์ได้เพิ่มขึ้น เมล็ดพันธุ์เราก็สมบูรณ์ พื้นที่เราก็ไวแสง ใช้น้ำจากธรรมชาติ น้ำจากคลอง หลังจากที่ศูนย์รับซื้อไม่หมดที่เหลือก็นำมาขาย หรือเก็บไว้บริโภคในครัวเรือน และบรรจุกระสอบขายในนามกลุ่มและจะจัดสรรผลกำไรให้กับสมาชิกในกลุ่มก่อให้เกิดรายได้จึงเป็นจุดดึงดูดของผู้ที่สนใจอยากจะเข้ามาเป็นสมาชิก” นายขันชัยกล่าว
ด้านนายพรสวรรค์ พานพินิจ ประธานศูนย์ข้าวชุมชนบ้านแร่ เปิดเผยว่า กลุ่มเริ่มต้นจากเกษตรกรที่ทำนาแบบทั่วไปในพื้นที่ชลประทานเขื่อนน้ำอูน ซึ่งมีความอุดมสมบูรณ์ด้านน้ำและมีดินที่ดีที่เหมาะสมในการปลูกข้าว จึงรวมตัวกันทำการเกษตรร่วมกัน และในปี 2529 ได้เข้าร่วมเป็นเครือข่ายผู้ผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวให้กับศูนย์ขยายพันธุ์พืช ที่ 18 จังหวัดสกลนคร ปัจจุบันได้เปลี่ยนชื่อเป็นศูนย์เมล็ดพันธุ์ข้าวสกลนครโดยเริ่มต้นจากสมาชิกเพียง 9 ราย และพื้นที่ผลิตประมาณ 100 ไร่ ก่อนขยายตัวมีสมาชิกอยู่ราว 30 รายพื้นที่กว่า 300 ไร่ ปัจจุบันกลุ่มมุ่งผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวคุณภาพดีให้กับศูนย์เมล็ดพันธุ์ข้าวสกลนคร และจำหน่ายในชุมชนในนามของกลุ่มหากมีส่วนเกิน การควบคุมคุณภาพการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวของกลุ่มดำเนินการภายใต้หลักเกณฑ์และมาตรฐานของกรมการข้าวอย่างเคร่งครัด โดยเน้นการกำจัดพันธุ์ปนอย่างเป็นระบบ รวมถึงการตรวจสอบคุณภาพแปลงของสมาชิกอย่างใกล้ชิดผ่านกลไกของคณะกรรมการกลุ่ม ซึ่งมีการแบ่งหน้าที่ในการลงพื้นที่ตรวจแปลงอย่างต่อเนื่อง สำหรับการบริหารจัดการการเพาะปลูกในช่วงฤดูน้ำหลาก ได้มีการปรับแผนการผลิตให้เหมาะสมกับสภาพพื้นที่ซึ่งเป็นเขตที่มีน้ำท่วมขังรอการระบาย โดยเลือกปลูกข้าวในช่วงที่เหมาะสม เพื่อลดความเสี่ยงจากอุทกภัย และดำเนินการทั้งในรูปแบบนาปีและนาปรังตามความเหมาะสมของฤดูกาล ทั้งนี้ เพื่อรักษาคุณภาพการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวให้คงอยู่ในระดับมาตรฐานและสามารถตอบสนองความต้องการของเกษตรกรได้อย่างต่อเนื่อง
นอกจากนี้ กรมการข้าวยังได้มอบปัจจัยการผลิต อาทิ เครื่องจักรกลทางการเกษตร เช่น รถเกี่ยว เครื่องคัดเมล็ดพันธุ์ เครื่องปักดำ ให้แก่ ศูนย์ข้าวชุมชน เพื่อสนับสนุนการดำเนินงานเสริมสร้างศักยภาพและให้ความช่วยเหลือแก่ศูนย์ข้าวชุมชนในพื้นที่จังหวัดสกลนครอย่างต่อเนื่อง
การลงพื้นที่ศึกษาดูงานในครั้งนี้สะท้อนถึงความมุ่งมั่นของกรมการข้าวในการสนับสนุนและส่งเสริมศูนย์ข้าวชุมชนให้เป็นกลไกหลักในการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวคุณภาพของประเทศ โดยเกษตรกรในพื้นที่ไม่เพียงแต่สามารถฟื้นตัวจากภัยพิบัติทางธรรมชาติได้อย่างมีประสิทธิภาพเท่านั้น แต่ยังพัฒนาระบบการผลิต การตลาด และการบริหารจัดการภายในกลุ่มอย่างเข้มแข็ง เกิดเป็นแบบอย่างของการพึ่งพาตนเองในระดับชุมชน และเป็นแรงจูงใจให้คนรุ่นใหม่เข้ามามีส่วนร่วมในการสืบสานอาชีพเกษตรกรรมอย่างภาคภูมิ
